رسوبات آبرفتي اين دشت حاصل فرسايش كوه‌هاي البرز و نهشته شدن آنها در دشت طي زمان‌هاي طولاني بوده است. در دامنه رشته كوه‌هاي البرز، آبرفت‌هاي ناهمگن و دانه‌هاي درشت خاك موجود است كه تشكيل تپه‌ها ماهورهايي در امتداد شرقي- غربي را داده‌اند. به سمت جنوب، جنس خاك ريزدانه شده و مورفولوژي دشت مسطح مي‌شود.
در بخش شمالي شهر اگر چه نهشته‌ها درشت‌دانه و داراي مقاومت مناسبي هستند اما نهشته‌هاي سست بجا گذاشته شده در بستر آبراهه‌ها و خاك‌هاي دستي حاصل از تسطيح تپه‌ها به همراه وجود قنات‌ها و چاه‌هاي فاضلاب فراوان و در نيمه جنوبي وجود خاك‌هاي ريزدانه و حفره‌هاي فراوان زيرسطحي به‌دليل وجود چاه‌هاي فاضلاب و انباره‌هاي آنها، قنوات و همچنين خندق‌هاي مدفون قديمي، در مجاورت آب مي‌تواند شهر را مستعد بروز حوادثي مانند نشست و ريزش زمين كنند.
در شهرهاي بزرگ مانند تهران باتوجه به افزايش عمر خطوط لوله آب و فاضلاب، اين شبكه مستعد آسيب‌هايي مانند ترك‌خوردگي، بازشدگي اتصالات، خوردگي و از بين رفتن مواد گوشته لوله است كه در نهايت خطر تركيدگي يا نشت آب از لوله‌ها را افزايش مي‌دهد. نشت آب از لوله‌ها علاوه بر اينكه موجب هدر رفتن آن مي‌شود، با ورود آب به داخل خاك مي‌تواند موجب بروز مشكلاتي ديگر شود. نشت آب در ترازهاي بالاتر از سطح ايستايي، در وهله نخست مي‌تواند منجر به كاهش پارامترهاي مقاومتي خاك نسبت به وضعيت پيش‌بيني شده در طرح‌ها شود كه اين امر با وجود افزايش هزينه‌هاي طرح، تا حد امكان در طراحي سازه‌هاي زيرزميني لحاظ مي‌شود.
باتوجه به شرايط عنوان شده در مورد شرايط زمين‌شناسي و جنس خاك‌هاي تهران، جريان آب در اين نوع خاك مي‌تواند منجر به شسته شدن بخش ريزدانه خاك‌ها شده و با شروع فرسايش لايه‌هاي زيرسطحي خاك، مهاجرت بخش‌هاي ريزدانه منجر به افزايش پيش‌رونده حجم حفره‌ها و در نهايت ايجاد حفره‌هاي با ابعاد قابل ملاحظه در زيرزمين مي‌شود. بخش‌هاي شسته شده مي‌توانند به داخل بافت خاك‌هاي درشت‌تر نفوذ كرده يا به داخل حفره‌هاي موجود مانند چاه‌هاي فاضلاب يا مسير قنات‌هاي متروك منتقل و شرايط را براي توسعه حفره‌ها فراهم كنند. تمام عوارض مذكور به وفور در فضاهاي زيرسطحي تهران مهيا هستند.
اشاره به اين نكته ضرورت دارد كه بحث حفره‌هاي زيرزميني و نشست‌هاي ناشي از آن صرفاً مربوط به شهر تهران نبوده و بسياري از شهرهاي قديمي و بزرگ دنيا نيز از اين قاعده مستثني نيستند. بررسي‌ها نشان مي‌دهد كه مديريت واحد شهري در كلانشهرهاي بزرگ به‌طور مداوم نسبت به شناسايي حفره‌ها و فضاهاي زيرسطحي با استفاده از تكنيك‌هاي زمين‌شناسي نظير GPR مشغول بوده و از طرفي نوسازي شبكه‌هاي تاسيساتي فرسوده و آسيب‌ديده نيز در دستوركارشان قرار دارد.
شهرداري تهران نيز بهره‌مندي از اين ابزارها را با استفاده از توان داخلي سازمان مشاور فني و مهندسي، مشاوران همكار و همينطور بهره‌گيري از تجربيات كشور‌هاي پيشرفته نظير ژاپن جهت شناسايي حفره‌ها و فضاهاي زيرسطحي آغاز كرده است. البته تكميل اقدامات اينچنيني و افزايش ايمني شبكه معابر، نيازمند همكاري سازمان‌ها و شركت‌هاي خدمات‌رسان شهري در نوسازي شبكه‌هاي آب و فاضلاب است كه اميدواريم با تخصيص اعتبار و نقدينگي مورد نياز توسط دولت، اين مشكلات در سال‌هاي آتي كاهش يابد.
- عضو هيأت علمي دانشگاه تهران
نظر شما